Terugblik gezamenlijk congres VJK en Vereniging JuristenRijk

Kunstmatige en menselijke intelligentie: zijn gemeente- en rijksjuristen klaar voor de toekomst?

Op een frisse dag in mei verzamelden zich in het majestueuze Glazen Huis aan de Prinsessngracht in Den Haag gemeente- en rijksjuristen voor een congres dat als doel had de toekomst van kunstmatige intelligentie (AI) in de rechtspraktijk te verkennen. In een wereld waarin technologie zich razendsnel ontwikkelt, staat kunstmatige intelligentie (AI) voor sommigen op het punt om een revolutie teweeg te brengen in vele sectoren, inclusief het rechtssysteem. Gemeente- en rijksjuristen spelen een cruciale rol bij het maken en uitvoeren van  regelgeving. De vraag rijst of zij klaar zijn om AI te integreren in hun werkprocessen. Hoe kunnen zij zich voorbereiden op een toekomst waarin AI een centrale rol speelt in het rechtssysteem? De VJK in samenwerking met het VJR organiseerde op 30 mei 2024 een congres hierover. Verschillende experts hebben daar hun inzichten gedeeld over de inzet van algoritmische systemen, de regulering van AI, en de juridische implicaties. Een dag vol inspiratie, fundamentele vraagstukken en herkenning. De sfeer was geladen met nieuwsgierigheid en verwachting.

De dag die grijs en bewolkt begon, startte met de voorzitter van de VJK John Olivier. ‘Wees niet geremd om ontregelende vragen te stellen’, was zijn oproep terwijl de zonnestralen door het glazen dak van het gebouw vielen. De toon was gezet met een flinke dosis humor.
De eerste spreker, Prof. dr. mr. Jurgen Goossens, boeide het publiek met zijn presentatie over de paradigmaverschuiving vanuit bestuurskundig perspectief in de laatste decennia die zich in de rol van de overheid heeft voorgedaan, en zette de zaal aan het denken. Ook de rol van de jurist is daarmee veranderd, maar in de basis nog gelijk: namelijk het borgen van de publieke waarden. Goossens riep iedereen op na te denken – met een kritisch analytische blik – hoe de hedendaagse jurist zich wil en kan verhouden ten aanzien van AI. Hoe krijg je grip op AI, hoe controleer je AI? Hoe zorg je voor bescherming van de burger en doet men recht aan het legaliteitsbeginsel? Hoe borgen we de publieke waarden in AI?

Mr. Riccardo Osterwald van de gemeente Amsterdam betrad daarna het podium. Met een aanstekelijk enthousiasme (techoptimist) deelde hij zijn visie op AI en de juridische functie 2.0. AI biedt veel mogelijkheden, maar ook een weerbarstig randje. AI kan repetitieve taken overnemen, waardoor juristen zich kunnen concentreren op meer aan de voorkant komen – aan tafel met de inwoners, het goede gesprek. Zijn betoog werd geïllustreerd met humoristische anekdotes en treffende voorbeelden, wat zorgde voor levendige discussies onder de deelnemers. Het spanningsveld tussen de zorgen van het kwijtraken van het menselijk denkvermogen versus het niet achter kunnen blijven bij technologie en innovatie werd nieuwsgierig opgezocht.

De lunch werd in de historische tuin geserveerd, onder begeleiding van musici: het Juliana trio (strijktrio). Een sfeervolle ambiance waarbij onder het genot van een broodje flink werd genetwerkt.

De middagsessie werd geopend door mr. Fatma Çapkurt, die een gepassioneerd pleidooi hield voor zorgvuldig profileren en meer integratie van de AVG in de Algemene wet bestuursrecht (Awb). Als ‘techrealist’ maakt zij zich zorgen. Er ontbreekt een lange termijn visie en is sprake van hyperfocus op techniek; blockchain – AI en nu chatGTP.  Denken we nog wel zelf in de toekomst? Haar presentatie prikkelde het publiek en zorgde voor wat ‘ontregelende vragen’.
Prof. mr. Janneke Gerards introduceerde het (IAMA), een impact assessment mensenrechten en algoritmen – stappenplan dat helpt de juiste afwegingen te maken aan de voorkant. Hoe kan je  het beste een algoritme inzetten? Het IAMA kan ons helpen om AI te gebruiken als een krachtig hulpmiddel, terwijl we de controle en ethiek van menselijke beslissingen behouden. En dat is hard nodig! Algoritmische besluitvorming heeft namelijk meer risico. Mensen maken algoritmes (en menselijke denkfouten gaan hier in mee), maar algoritmes groeien door waardoor het steeds moeilijker is te ontdekken wat de basis is waarop een patroon herkend wordt door een algoritme. Een algoritme maakt ook afwegingen op basis van correlaties (er is een verband) maar is daarbij niet gebaseerd op causaliteit (waarom is er dit verband?) Het IAMA helpt om vooraf goed na te denken en af te wegen – maar ook achteraf transparant te kunnen motiveren op basis van welke belangen besluiten zijn genomen voor het inzetten (of juist niet inzetten) van een algoritme.

De sprekers sloten de middag af met een panelgesprek. Jurgen Goossens veranderde in een ware showmaster. Met een goede portie humor reflecteerde alle sprekers op de dag samen met het publiek. Een duidelijke boodschap kwam daarbij naar voren: we moeten meer met elkaar spreken en samenwerken, uit de koker van de eigen organisatie en vooral: blijf nadenken!
Na de afsluitende woorden voor de sprekers, verplaatste het gezelschap zich naar de netwerkborrel. Hier werd druk gediscussieerd over de vele inzichten en ideeën die de dag had opgeleverd. Iedereen ging naar huis met de vraag: hoe zie ik eigenlijk mijn rol als jurist ten opzichte van kunstmatige intelligentie?
 
NB. Dit verslag is deels met behulp van AI tot stand gekomen. De autocorrectie bij het notuleren tijdens het congres maakte van iama ‘oma’ en vervolgens in chatGTP ‘Intelligent Agency Model’….. Kunstmatige intelligentie en Menselijke intelligentie in balans. Blijf zelf nadenken!

Download hieronder de presentaties